Phòng, ngừa tham nhũng có ý nghĩa và vai trò quan trọng trong việc xây dựng và giữ vững ổn định chính trị, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Thời gian qua, việc thực hiện đồng bộ các giải pháp phòng, ngừa như công khai minh bạch, chuyển đổi vị trí công tác, quy tắc ứng xử, định mức, tiêu chuẩn, chế độ, cải cách hành chính, kiểm soát tài sản, thu nhập....đã góp phần ngăn chặn và từng bước đẩy lùi tham nhũng. Nhằm tiếp tục xác định nhiệm vụ trọng tâm của Luật Phòng chống tham nhũng là xây dựng một cơ chế phòng ngừa tham nhũng toàn diện và sâu rộng, Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 đã bổ sung thêm một giải pháp trong phòng ngừa tham nhũng, đó chính là "Xung đột lợi ích".

Các văn bản pháp luật hiện hành chưa đưa ra một khái niệm chính thức về xung đột lợi ích và kiểm soát xung đột lợi ích một cách có hệ thống, đặc biệt là trong khu vực nhà nước. Chính vì vậy, Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 đã làm rõ khái niệm về xung đột lợi ích. Khoản 8 Điều 3 quy định "Xung đột lợi ích" đó là tình huống mà trong đó lợi ích của người có chức vụ, quyền hạn hoặc người thân thích của họ tác động hoặc sẽ tác động  không đúng đến việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ.

Từ khái niệm trên nhận thấy, xung đột lợi ích sẽ có nhiều tình huống xảy ra với những mức độ ảnh hưởng khác nhau và có thể xảy ra trong hoạt động quản lý, điều hành của bất kỳ cơ quan, tổ chức, đơn vị nào. Tại Nghị định số 59/2019/NĐ-CP ngày 01/7/2019 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Phòng, chống tham nhũng đã cụ thể 09 trường hợp xung đột lợi ích của người có chức vụ quyền hạn, bao gồm:

(1) Nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích khác của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân liên quan đến công việc do mình giải quyết hoặc thuộc phạm vi quản lý của mình;

(2) Thành lập, tham gia quản lý, điều hành doanh nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần, công ty hợp danh, hợp tác xã, trừ trường hợp luật có quy định khác;

(3) Tư vấn cho doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân khác ở trong nước và nước ngoài về công việc có liên quan đến bí mật nhà nước, bí mật công tác, công việc thuộc thẩm quyền giải quyết hoặc tham gia giải quyết;

(4) Sử dụng những thông tin có được nhờ chức vụ, quyền hạn của mình để vụ lợi hoặc để phục vụ lợi ích của tổ chức hoặc cá nhân khác;

(5) Bố trí vợ hoặc chồng, bố, mẹ, con, anh, chị, em ruột của mình giữ chức vụ quản lý về tổ chức nhân sự, kế toán, làm thủ quỹ, thủ kho trong cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc giao dịch, mua bán hàng hóa, dịch vụ, ký kết hợp đồng cho cơ quan, tổ chức, đơn vị do mình là người đứng đầu hoặc cấp phó của người đứng đầu;

(6) Góp vốn vào doanh nghiệp hoạt động trong phạm vi ngành, nghề do mình trực tiếp thực hiện việc quản lý nhà nước hoặc để vợ hoặc chồng, bố, mẹ, con kinh doanh trong phạm vi ngành, nghề do mình trực tiếp thực hiện việc quản lý nhà nước;

(7) Ký kết hợp đồng với doanh nghiệp thuộc sở hữu của vợ hoặc chồng, bố, mẹ, con, anh, chị, em ruột hoặc để doanh nghiệp thuộc sở hữu của vợ hoặc chồng, bố, mẹ, con, anh, chị, em ruột tham dự các gói thầu của cơ quan, tổ chức, đơn vị mình khi được giao thực hiện các giao dịch, mua bán hàng hóa, dịch vụ, ký kết hợp đồng cho cơ quan, tổ chức, đơn vị đó;

(8) Có vợ hoặc chồng, bố, mẹ, con, anh, chị, em ruột là người có quyền, lợi ích trực tiếp liên quan đến việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của mình;

(9) Can thiệp hoặc tác động không đúng đến hoạt động của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có thẩm quyền vì vụ lợi.

Để việc nhận diện, kiểm soát và giải quyết xung đột lợi ích một cách có hiệu quả khi có tình huống xảy ra, Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 quy định rõ người trực tiếp quản lý, sử dụng người có chức vụ, quyền hạn, nếu thấy việc tiếp tục thực hiện nhiệm vụ, công vụ của người có chức vụ, quyền hạn không bảo đảm tính đúng đắn, khách quan, trung thực thì được quyền áp dụng một trong các biện pháp sau để kiểm soát xung đột lợi ích, đồng thời quy định cụ thể căn cứ để áp dụng:

Thứ nhất, giám sát việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ được giao của người có xung đột lợi ích; khi có căn cứ cho rằng người đó không bảo đảm tính đúng đắn, khách quan, trung thực trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ mà chưa cần thiết phải áp dụng biện pháp đình chỉ, tạm đình chỉ công tác hoặc tạm thời chuyển người có xung đột lợi ích sang vị trí công tác khác.

Thứ hai, tạm đình chỉ việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ được giao của người có xung đột lợi ích, tạm thời chuyển người có xung đột lợi ích sang vị trí công tác khác; khi có căn cứ cho rằng nếu để người đó thực hiện nhiệm vụ, công vụ hoặc tiếp tục giữ vị trí công tác đó sẽ không đảm bảo tính khách quan, minh bạch trong hoạt động của cơ quan, tổ chức, đơn vị.

Thứ ba, đình chỉ việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ được giao của người có xung đột lợi ích; khi có căn cứ rõ ràng về việc người đó có hành vi vi phạm pháp luật hoặc có tác động không đúng đắn, gây khó khăn, cản trở đến hoạt động của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

Việc lựa chọn, áp dụng một trong các biện pháp kiểm soát xung đột lợi ích cho từng trường hợp được căn cứ vào tính chất, mức độ của từng hành vi và vị trí công tác của người có xung đột lợi ích nhằm loại bỏ điều kiện, hoàn cảnh xảy ra hành vi tham nhũng, hạn chế việc tác động của người có chức vụ, quyền hạn đến hoạt động của cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhằm góp phần phòng, ngừa tham nhũng.